„Pamiętniki osadników ziem odzyskanych” to zbiór wspomnień, pochodzących ze zbioru zgromadzonego przez Sekcję Socjograficzną Instytutu Zachodniego w Poznaniu w drodze konkursu ogłoszonego 1956 roku. Ich autorzy pochodzą z różnych rejonów Ziem Zachodnich i reprezentują różne środowiska społeczne i zawodowe. Wśród nadesłanych prac konkursowych ważne miejsce zajmują pamiętniki rolników. Jurorzy wysoko ocenili też wspomnienia napisane przez nauczycieli, ze względu na ich wszechstronność, wnikliwość i w wielu przypadkach imponującą objętość. Treść pamiętników dotyczy głównie początkowego okresu osadnictwa. Większość autorów to osoby zaangażowane w działalność społeczną – sołtysi, wójtowie, pionierzy oświaty, organizatorzy sieci szkolnych, którzy posiadają bardzo ciekawe spostrzeżenia i doświadczenia dotyczące wydarzeń specyficznych dla tego czasu i miejsca. Cechą charakterystyczną prezentowanych pamiętników jest ich autentyczność, szczerość i bezpośredniość. Osadnicy otwarcie wypowiadali się na tematy związane zarówno z przebiegiem życia osobistego, jak i społecznego czy politycznego. Prezentowane treści nie wyrażają jednak opinii ogółu społeczeństwa, ale są reprezentatywne dla grupy aktywistów i pionierów Ziem Zachodnich. Nie wyczerpują pełnej problematyki osadnictwa, ale wskazują na występowanie pewnych ważnych zjawisk i wydarzeń. Prezentowany materiał posiada większą wartość socjologiczną, aniżeli historyczną. Zdarzają się tu błędy dotyczące pewnych dat, nazwisk i opisywanych faktów. Autorzy skupiali się raczej na przekazywaniu przeżyć wewnętrznych, postaw i motywów działania. Decyzja o zmianie miejsca zamieszkania wynikała nie tylko z aspektów ekonomicznych uwarunkowanych sytuacją społeczno-gospodarczą, ale była również związana z sytuacją rodzinną, wiekiem, wykształceniem i kwalifikacjami zawodowymi. U osób młodych uwydatniała się ambicja samodzielności i chęci przeżycia wielkiej przygody. „Doprawdy, niełatwo było powziąć decyzję. Nie pamiętam, co przeważyło ostatecznie szalę. Wiem tylko na pewno, że nie była to ucieczka ze straszliwie okaleczonego miasta, ani też dążenie do lekkiego zarobku, jaki rzekomo łatwo było zdobyć na tak zwanym Zachodzie. Dziś, po dojrzałym namyśle sądzę, że górowała wtedy chęć ujścia młodzieńczej energii, udzielenia szerokiego pola własnej indywidualności” – pisał młody urzędnik z Koszalina. Osoby wykształcone często kierowały się pobudkami ideowo-patriotycznymi, a swoim działaniem chciały przyczynić się do repolonizacji ziem odzyskanych. U części osadników przeważały względy osobiste, a osiedlenie się na tych terenach było dla nich powrotem w rodzinne strony.